Làng nghề thay đổi và thách thức

Làng nghề thay đổi và thách thức

Làng nghề truyền thống Việt Nam đã có từ hàng trăm năm, gắn liền với bản sắc dân tộc. Giờ đây, khi Việt Nam bắt đầu mở cửa với thế giới, những làng nghề này cũng bắt đầu chuyển mình để thích nghi với nhịp sống mới đang dần dần xâm nhập vào cuộc sống của những người dân ở đây.

Vậy những thay đổi nào đang diễn ra tại đây, và những thách thức nào mà các làng nghề đang phải đối mặt trong thời đổi mới? Việt Hà tìm hiểu và tường trình

Sự chuyển mình của Làng nghề

Theo thống kê của hiệp hội làng nghề Việt Nam, hiện Việt Nam có 2790 làng nghề, riêng ở Hà có 1,160 làng nghề. Rất nhiều trong số này đã có hàng trăm năm tuổi, có làng nghề đã 1,000 năm tuổi như làng nghề nổi tiếng Bát tràng.

Những làng nghề này giờ đây đang chuyển mình trong thời kỳ kinh tế hội nhập. Những thay đổi này vừa mang lại những điểm tích cực cho các làng nghề vừa mang lại những thách thức trong quá trình phát triển.

Mở cửa, hội nhập, các làng nghề Việt Nam có cơ hội giới thiệu các sản phẩm của mình với khách nước ngoài. Đó là các sản phẩm truyền thống như thủ công mỹ nghệ, thêu ren, gốm sứ. Đây chính là những mặt hàng xuất khẩu mạnh của Việt Nam trong nhiều năm qua, mà phần nhiều có xuất xứ từ các làng nghề truyền thống trong cả nước.

Điều này giúp tăng thu nhập cho các hộ gia đình, tạo công ăn việc làm, đời sống kinh tế của người dân được cải thiện. Ông  Vũ Quốc Tuấn, chủ tịch hiệp hội làng nghề Việt Nam cho biết:

Vũ Quốc Tuấn: Bây giờ bình quân thu nhập nông thôn, những lao động có nghề tiểu thủ công nghiệp, mỹ nghệ thì có thu nhập gấp 2 lần hoặc hơn 2 lần so với làng thuần nông.

Có tiền, người dân các làng nghề xây dựng lại nhà cửa khang trang hơn, và đóng góp để sửa sang đường xá, các công trình công cộng trong làng, khiến bộ mặt các làng nghề được đổi mới.

Hội nhập cũng giúp các nghệ nhân, những người sản xuất ở các làng nghề Việt Nam được tiếp xúc với những kỹ thuật mới, giảm giá thành sản phẩm, nâng cao năng suất, và bớt đi những vất vả cho họ trong quá trình sản xuất. Anh Tô Thanh Sơn, một nghệ nhân làm gốm tại làng Bát Tràng, Hà Nội, thành viên hội nghệ nhân thành phố cho biết:

Tô Thanh Sơn: những người làm lò hộp không làm được nữa, các lò thủ công, họ chuyển sang lò ga, hiện chúng tôi chuyển sang đốt lò ga tiết kiệm năng lượng, hiện có hơn 600 lò ga cả nhỏ lẫn lớn. Đỡ tốn nhiên liệu, thu hồi hàng hoá tỉ lệ cao hơn.

Thì đó là chương trình tiết kiệm năng lượng của thành phố hỗ trợ làng nghề.

Việc chuyển sang đốt lò ga như vậy cũng giúp làm giảm ô nhiễm môi trường, đảm bảo sức khoẻ cho người dân.

Hội nhập mà không mất bản sắc

Tuy nhiên, cùng với những thay đổi tích cực, các làng nghề cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức đầu tiên là việc duy trì bản sắc làng nghề, hội nhập mà không đánh mất bản sắc riêng.

Mặt trái của cơ chế thị trường là sự hội nhập một số những sản phẩm văn hoá không phù hợp với cuộc sống của nhưng người dân ở đây, ảnh hưởng đến đạo đức lối sống, thuần phong mỹ tục, các giá trị gia đình và làng xã.

Mặt khác nữa là quá trình đô thị hoá với quan điểm tấc đất tấc vàng. Ở một số nơi, người dân khi có tiền, xây nhà, bán đất rầm rộ cho những người từ địa phương khác đến. Sự phát triển này  không có quy hoạch từ chính quyền địa phương, đã làm xấu đi bộ mặt làng xã.

“Tuy nhiên, cùng với những thay đổi tích cực, các làng nghề cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức đầu tiên là việc duy trì bản sắc làng nghề, hội nhập mà không đánh mất bản sắc riêng.

Sự phát triển sản xuất tại các làng nghề cũng khiến môi trường bị ô nhiễm. Theo báo cáo hồi đầu năm nay của  Bộ Tài nguyên và Môi trường, thì các làng nghề ở Hà nội hàng ngày xả nước thải hoàn toàn chưa qua xử lý vào các con sông như sông  Nhuệ, sông Đáy khiến các con sông này trở nên ô nhiễm nghiêm trọng.

Ngoài ra còn những ô nhiễm khác trong làng nghề như ô nhiễm không khí, tiếng ồn, nhiệt độ. Cũng theo báo cáo này thì tuổi thọ của người dân tại các làng nghề ô nhiễm giảm 10 tuổi so với tuổi thọ trung bình của cả nước.

Sự mai một của làng nghề

Có một số làng nghề ngày một mai một do sản phẩm của họ không dùng để xuất khẩu được, trong khi đó trong nước lại không có nhu cầu cao, hoặc những làng nghề sản xuất theo mùa vụ. Nhận xét về tình trạng này, anh Tô Thanh Sơn nói:

“Hiện nay tình hình chung về hiệp hội làng nghề Việt nam thì 60% là có chiều hướng xu thoái nặng, nguyên nhân là có những nghề là mùa vụ chứ không truyền thống, ví dụ mùa mưa đan nón, cuối năm đi nặn tò he để bán cho du khách và cho các cháu.

Tô Thanh Sơn: Hiện nay tình hình chung về hiệp hội làng nghề Việt nam thì 60% là có chiều hướng xu thoái nặng, nguyên nhân là có những nghề là mùa vụ chứ không truyền thống, ví dụ mùa mưa đan nón, cuối năm đi nặn tò he để bán cho du khách và cho các cháu. Tức là họ vừa làm đồng rồi lại về nhà làm thêm.

Nói đến vấn đề mai một làng nghề truyền thống, không thể không nói đến hiện tượng các nghệ nhân đang dần lớn tuổi, trong khi các thanh niên trẻ giờ đây đang dời bỏ làng quê để ra thành phố kiếm tìm một cuộc sống mới hiện đại, với thu nhập cao hơn.

Ông Vũ Quốc Tuấn, chủ tịch hiệp hội làng nghề Việt Nam nói:

Vũ Quốc Tuấn: nghệ nhân thì đấy là một điều đáng lo vì nghệ nhân hầu hết là 70, 80 tuổi cả rồi, lâu nay mình ít quan tâm đến đời sống của họ.

Có thực trạng là ở nông thôn Việt Nam bây giờ phần lớn là người đứng tuổi, trong làng nghề cũng vậy, có những làng nghề do tình hình kinh doanh không phát triển, thu nhập bị giảm sút nên thanh niên không mặn mà lắm với việc theo các nghề cũ ở các làng nghề, mà họ đi các nơi khác.

Hồi năm ngoái, bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được chính phủ giao xây dựng chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam từ nay đến năm 2020 với một khoản đầu tư trên 11,000 tỷ đồng. Mục đích của dự án này là nhằm quy hoạch vùng nguyên liệu, bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.

Việt Nam hy vọng với việc thực hiện dự án này, những vấn đề lớn còn tồn tại ở các làng nghề sẽ được giải quyết, đồng thời giúp người làm nghề có thể sống ổn định và gìn giữ được những nét văn hoá độc đáo của làng nghề.